Udruženje "Almanah" - Podgorica, Forum Muslimana/Bošnjaka- Podgorica i Centar za medunarodne studije- Podgorica, organizovali su 03.07.2002. godine raspravu za Okruglim stolom "Multietnicko ogledalo Crne Gore II" na temu:

Manjinski narodi u novim ustavno-pravnim okvirima

Od preko 70 pozvanih predstavnika partija i nevladinih organizacija sa nacionalnim predznakom Bošnjaka/Muslimana, kao i nacionalnih partija i drugih organizacija Albanaca i Hrvata Crne Gore, te svih clanova delegacije Skupštine RCG u Komisiji za izradu Ustavne povelje nove državne zajednice Srbije i Crne Gore, kao i nezavisnih javnih i naucnih licnosti, pozivu se odazvalo preko 50, a ucešce u raspravi uzelo je 30 diskutanata. U raspravi je, izmedu ostaloga:

1. Izražen gotovo jednodušni protest i zabrinutost zbog toga što su, Sporazumom od 14. marta 2002. godine u Beogradu, poslovi "zaštite ljudskih i manjinskih prava" povjereni pretpostavljenoj novoj zajednici Srbije i Crne Gore, te da bi trebalo uciniti sve da se konkretna razrada i primjena mehanizama zaštite specificnih manjinskih prava uredi ustavima država - clanica. Ovo zbog toga što ova prava ne može uspješno štititi nikakvo resorno ministarstvo, buduci da je to samo organ uprave. Napomena: Samo jedan diskutant je izrazio otvorenu rezervu u odnosu na ovakav stav.

2. Jednodušan je, takode, protest i zabrinutost što u radu ustavne komisije za izradu ustavne povelje pretpostavljene državne zajednice Srbije i Crne Gore, nema predstavnika Bošnjaka/Muslimana, uprkos njihovoj visokoj procentualnoj zastupljenosti u ukupnom stanovništvu Crne Gore.

3. Imajuci u vidu cinjenicu da, izuzev konstatacije da je, medu ukupno pet resora, koji ostaju u nadležnost zajednice Srbije i Crne Gore, odnosno njenog ministarskog savjeta, i resor "zaštite ljudskih i manjinskih prava", nijesu uopšte precizirani poslovi koje bi ovo ministarstvo obavljalo, kao ni instrumenti kojima bi se"štitila" ljudska i manjinska prava", ucesnici skupa zahtijevaju da se poslovi, jasno preciziraju, kako se ne bi ostavljao prostor za naknadna razlicita tumacenja.

Preporuka ucesnika Okruglog stola je da se ustavnom poveljom nacelno definišu osnovi principa i okvir manjinskih kolektivnih prava a da se nadležnost i konkretna razrada mehanizma njihove zaštite definiše ustavima država clanica

4. Cijeneci da je otvorenost granica za najširu mogucu saradnju sa svim susjedima sudbinski interes i Crne Gore i Srbije, u raspravi je iskazan i interes da se u ustavnoj povelji zajednice, u sklopu opredjeljenja za zaštitu manjinskih prava (u skladu sa odredbama Okvirne konvencije Savjeta Evrope o pravima nacionalnih manjina) nicim ne dovodeci u pitanje granicnu liniju izmedu Crne Gore i Srbije, države clanice obavežu da ce posticati razvoj ovog pogranicnog podrucja, otvaranjem zona bescarinske i druge razmjene upravo na ovom podrucju.

5. U aktima ustavnog karaktera država - clanica kao i njihovih asocijacija, neophodno je, na eksplicitan nacin, konstatovati da je rijec o gradanskim državama u kojima suverenitet pripada svim gradanima - što bi iskljucivalo i bilo kakvo pozivanje na istorijska i druga slicna prava jednog naroda. Eventualno pozivanje na istorijska prava, osnovano se mogu odnositi na prava konkretne države koju tvore i koju su tvorili svi gradani i svi njeni narodi, najmanje bar jedan puni vijek. Kako vec sama konsatacija gradanske države ne bi provocirala utisak da se radi o državi, odnosno zajednici apstraktnih individua, a i suštinski je važno u aktima ustavnog karaktera, taksativno "uz vecinski, nabrojati bar sve autohtone manjinske narode (manjinske zajednice). Jedan broj diskutanata zastupao je tezu o potrebi priznavanja konstitutivnosti autohtonih manjinskih naroda.

6. Naprosto se podrazumijeva terminološko uskladivanje naziva manjinskih naroda sa tradicionalnom ili, bar, preovladujucom medunarodnom praksom, koja sve narode prepoznaje i kao nacionalne zajednice koje mogu biti vecinske ili manjinske, kao i autohtone ili neautohtone. To, u svakom slucaju, znaci, napuštanje umnogome uvredljivog termina iz Ustava RCG "nacionalne i etnicke grupe".

7. Uslov svih uslova za adekvatnu zaštitu manjinskih naroda, ocjena je ucesnika skupa, jeste - adekvatna subjektivizacija manjinskih naroda. Diskutanti koji su govorili o ovom pitanju rješenje prepoznaju u definisanju same nacionalne zajednice manjinskog naroda, koji to želi, u subjekat legitimnog zastupanja interesa manjinskog naroda. Nacionalno vijece, koje bi se biralo na neposredni nacin, po posebnom birackom spisku, bilo bi organizacioni reprezent nacionalne zajednice u komunikaciji sa institucijama države, domacom i medunarodnom javnošcu. Nadležnosti nacionalne zajednice kretale bi se do nivoa tzv personalne autonomije, a funkcionisala bi kao poseban oblik samouprave. Nacionalnu zajednicu bi konstituisali punoljetni pripadnici manjinskog naroda, koji dobrovoljno i licno izraze spremnost da hoce da budu clanovi zajednice, bez obzira koju politicku opciju preferiraju. Predstavnici manjinskih nacionalnih zajednica u Parlamentu bi imali isti status kao i svi ostali poslanici, odnosno odbornici.

8. Ucesnici skupa se zalažu da se u cilju zaštite prava i sloboda manjinskih nacionalnih zajednica, na nivou država clanica uspostavi institut pravobranioca (Ombudsmana).

9. Ucesnici skupa, takode, cijene uputnim postojanje posebnog fonda iz kojih bi se finansirao rad organa i institucija manjinskih nacionalnih zajednica, ukljucujuci i projekte iz oblasti zaštite manjinskih prava i ocuvanja nacionalnog identiteta manjinskih naroda. Ucesnici skupa smatraju da bi, u cilju stvaranja uslova za punu nezavisnost instituta pravobranioca u vršenju svojih funkcija, neophodno bilo predvidjeti da se i ovaj institut finansira iz posebnog fonda iz kojeg se finansira i aktivnost organa nacionalnih zajednica kao projekti zaštite njihovog identiteteta.

Navodimo samo neke ucesnike u raspravi:

1.Rifat Rastoder , uvodnicar , potpredsjednik Skupstine RCG
2. Ferhat Dinosa
3.dr Sefer Medjedovic
4.Prof.dr Milan Popovic
5.Prof. dr Serbo Rastoder
6. Hamdija Sarkinovic
7.akademik Mijat Sukovic
8. Rifat Alihodzic
9.Azra Jasavic
10.Neda Sindik
11.Abaz Beli Dzafic
12.Safet Hadrovic Vrbicki
13.Ramo Bralic
14.Harun Hadzic
15.Alija Matovic
16.Vlado Marvucic
17.dr Asim Dizdarevic
18.Slobodan Franovic
19. Jusuf Kalamperovic
20. Rasim Sahman
21.Esad Kocan
22.Mahmed Bardhi
23.Adem Fetic
24.Mirsad Rastoder
25.Sahret Hajdarpasic i drugi